Gra o Zaporoże

autor zdjęcia: Wilczyński Krzysztof/Muzeum Narodowe w Warszawie

źródło: Rzeczpospolita

Obóz Kozaków zaporoskich na równinie nad Dniestrem na początku XVII stulecia. Obraz Józefa Brandta „Obóz Zaporożców” z ok. 1880 r.

autor zdjęcia: Library of Congress Prints and Photographs Division Washington [LC-DIG-pga-08110]

źródło: Rzeczpospolita

Egzekucja Jemieljana Pugaczowa, dońskiego Kozaka i przywódcy powstania z lat 1773–1774, odbyła się w Moskwie 21 stycznia 1775 r.

autor zdjęcia: Muzeum Narodowe w Warszawie

źródło: Rzeczpospolita

Iwan Gonta (zm. 1768), jeden z przywódców powstania na Ukrainie

Katarzyna Wielka wykorzystała Kozaków do ostatecznego rozprawienia się z upadającą Rzecząpospolitą. Gdy przestali jej być potrzebni, zlikwidowała resztki ich niezależności.

„Sicz Zaporoska została zniszczona z wykluczeniem na przyszłe lata i samej nazwy zaporoskich Kozaków (…) na rozkaz nasz przez postępki swoje (…) i okazane przez Kozaków nieposłuszeństwo wobec naszych najwyższych rozkazów” – manifest tej treści podpisała w czerwcu 1775 r. caryca Rosji Katarzyna Wielka. Wolę imperatorowej zrealizował generał Piotr Tekeli nadzorowany przez feldmarszałka Grigorija Potiomkina. Tekeli otoczył z wojskiem umocnienia Siczy Zaporoskiej (centrum życia kozackiego) i ogłosił, że Sicz zostaje zlikwidowana. Rosyjscy żołnierze wzięli do niewoli całą kozacką starszyznę, czyli atamana Piotra Kalniszewskiego, sędziego Pawła Hołowatego i pisarza wojskowego Bohdana Hłobę (wszyscy trafili później na zesłanie). Mieszkający dotychczas na Siczy Kozacy w większości uciekli pod osłoną nocy, przeprawili się przez Dniepr i schronili się na ziemiach Chanatu Krymskiego. Rosjanie rozebrali budynki Siczy, zlikwidowali jej umocnienia, a archiwum i skarbiec wywieźli do Petersburga. Tak zakończyło się istnienie Siczy Zaporoskiej, która miała stanowić zalążek przyszłego niezależnego, kozackiego państwa. Tak zakończyła się też cała epoka w historii Kozaczyzny.

Po wielkiej wojnie

Armia generała Tekelego zajęła się Siczą, wracając do Petersburga z frontu zwycięskiej wojny z Turcją. Sześcioletnie zmagania...